در دوران جنگ ۱۲ روزه، بهداشت روانی مردم به یکی از چالش‌های مهم اجتماعی تبدیل شد، حملات موشکی دشمن صهونیستی، از دست دادن عزیزان و ناامنی روزمره، فشار روانی زیادی بر مردم وارد کرد، اما با وجود این، اغلب مردم تلاش کردند با حفظ امید و تقویت روحیه جمعی، از آسیب‌های روانی کاسته و به زندگی روزمره خود ادامه دهند.
تشکیل گروه‌های مردمی برای امدادرسانی، مراقبت از کودکان و حمایت از خانواده‌های شهدا، زمینه‌ساز ایجاد حس امنیت روانی در جنگ ۱۲ روزه شد و همچنان رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی نقش مهمی در ایجاد فضای امیدبخش ایفا کردند.
به اعتقاد کارشناسان، نقش مذهب و باورهای دینی در تاب‌آوری روانی مردم بسیار پررنگ است، مساجد و هیات‌های مذهبی می توانند به مکانی برای تخلیه هیجانات، دعا و آرامش تبدیل شوند و بسیاری از مردم با توکل به خدا و تفسیر وقایع در چارچوب اعتقادات مذهبی، باید معنای مثبتی به رنج‌ها بخشیده و روان خود را حفظ کنند.
حضور روانشناسان در رسانه ها و اجرای برنامه‌های فرهنگی برای کودکان و نوجوانان می تواند از تاثیرات روانی جنگ بکاهد بر این اساس ضرورت دارد با ایجاد زیرساخت‌های مناسب روان‌درمانی، مشکلات روحی و روانی مردم برای افزایش تاب آوری آنها در این دوران را برطرف کرد.
برخی از کارشناسان حوزه سلامت بر این باورند که تاب‌آوری مردم ایران در جنگ ۱۲ روزه به یکی از ویژگی‌های مهم اجتماعی تبدیل شده و تاب‌آوری نه تنها به معنای تحمل فشار، بلکه به معنای بازسازی امید و ادامه مسیر در دل تاریکی‌ها است و این ویژگی در رفتارهای روزمره مردم، ادامه آموزش و مقاومت در برابر حملات دشمن نمود پیدا می کند.
به گفته آنان، باید با همبستگی، معنابخشی به رنج‌ها و قدرت روانی جمعی، به مردم آموخت که چگونه در برابر بحران‌ها بایستند و البته زمان ثابت کرده است که این میراث روانی، یکی از عناصر پایدار فرهنگ مقاومت و همبستگی ملی در تاریخ معاصر ایران به شمار می‌آید.
رئیس دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی ایران در این زمینه معتقد است: هر بحرانی به‌ویژه بحران‌هایی مانند جنگ، شرایط خاص و پیچیده‌ای را در جامعه ایجاد می‌کنند که یکی از مهم‌ترین ابعاد آن سلامت روان است.
احمد حاجبی افزود: در چنین شرایطی مشکلات روانی در جامعه افزایش می‌یابد و واکنش‌های متفاوتی از سوی افراد بروز می‌کند که گاه تا مرز آسیب‌های جدی روانی پیش می‌رود، وظیفه متخصصان حوزه سلامت روان این است که خدمات و مداخلاتی ارائه دهند که تاب‌آوری روانی جامعه را افزایش دهد، چرا که در صورت عدم اقدام به موقع، بحران‌ها می‌توانند به آسیب‌های ماندگار روانی در افراد منجر شوند.
وی تصریح کرد: شواهد علمی و تجربیات گذشته به وضوح نشان می دهند که برخی گروه‌ها از جمله کودکان، سالمندان، افراد دارای پیش‌زمینه اختلالات روان‌پزشکی و همچنین کادر درمان که در خط مقدم خدمت رسانی بوده‌اند به توجه ویژه نیاز دارند.
حاجبی به فشار روانی و فرسودگی شغلی در میان کادر درمان اشاره کرد و افزود: حجم بالای کار و شرایط دشوار، می تواند سلامت روان این افراد را به شدت تهدید کند، بنابراین نیازمند توجه ویژه هستند.
به گفته وی، آموزش و توانمندسازی گروه‌های آسیب‌پذیر از اهمیت بالایی برخوردار است، والدین باید یاد بگیرند چگونه در مواجهه با بحران با فرزندان خود رفتار کنند تا آسیب‌های روانشناختی به حداقل برسد و سالمندان نیز نیازمند راهکارهایی برای مراقبت از خود در شرایط بحرانی هستند.
حاجبی همچنین به نقش کلیدی امید در حفظ سلامت روان جامعه اشاره و تصریح کرد: سازوکارهایی باید طراحی شود تا انگیزه و امید در مردم تقویت شود زیرا این امر می تواند به بازیابی افراد و در نهایت سازماندهی مجدد جامعه کمک کند.
رییس دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان در خصوص اقدامات صورت گرفته نیز خاطرنشان کرد: در دانشگاه علوم پزشکی ایران، محتوای آموزشی و بسته‌های اطلاع‌رسانی متعددی تهیه شده که در اختیار گروه‌های مختلف جامعه قرار گرفته‌اند، این محتواها برای والدین، سالمندان، کادر درمان و عموم مردم تدوین شده‌اند تا کمک کنند بهتر با بحران کنار بیایند.
راه اندازی سامانه خود ارزیابی سلامت روان
وی افزود: از جمله اقدامات مهم در حال انجام، طراحی و راه‌اندازی سامانه خودارزیابی سلامت روان است، این سامانه با هدف کمک به شناسایی علائم اولیه اختلالات روانی در خود افراد در دست راه اندازی است.
حاجبی توضیح داد: افراد پس از پاسخ به سوالات، بر اساس نتیجه به خدمات مشاوره‌ای و در صورت نیاز درمانی ارجاع خواهند شد که می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از آسیب‌های روانی گسترده ایفا کند، تلاش بر این است که در گستره دانشگاه علوم پزشکی ایران فرآیندهای لازم برای دسترسی به خدمات برای افراد نیازمند در چارچوب نظام سلامت طراحی و فراهم شود.
وی با بیان اینکه سلامت روان باید به اندازه سلامت جسم در برنامه‌ریزی‌های بحران محور مورد توجه قرار گیرد، اظهار کرد: مشکلات حوزه سلامت روان در شرایط بحرانی همچون یک کوه یخ است که بخش کوچکی از آن در ظاهر دیده می‌شود، اما بخش عمده آن زیر سطح است و نیازمند مراقبت و توجه جدی است، برای مدیریت بهتر بحران‌های آینده، باید از امروز برای ارتقای تاب‌آوری روانی جامعه تلاش کرد.
تاب‌آوری؛ مهارتی آموختنی برای مقابله با مشکلات زندگی
همچنین یک روانپزشک بر اهمیت افزایش تاب‌آوری فردی و توجه ویژه به مراقبت از کودکان و سالمندان تأکید کرد و گفت: برای مقابله با بحران‌های روانی و به حداقل رساندن اثرات منفی آن، باید احساسات خود را بیان کرده و از روش‌های مؤثر همچون ارتباط صمیمانه با اطرافیان، اجتناب از شایعات و مراقبت از سلامت جسم و ذهن بهره بگیریم.
منصور شکیبا بر لزوم مشاوره‌های تخصصی برای افرادی که دچار اختلالات روانی هستند، تأکید کرد و افزود: در مواقع بحران به‌طور طبیعی اضطراب به‌دنبال آن می‌آید، در چنین شرایطی، مغز ما تحت تاثیر اضطراب قرار گرفته و هیجانات مختلفی در ما شکل می‌گیرد، این هیجانات ممکن است به صورت خشم، سرزنش، انزوا، گوشه‌گیری، گریه و سایر واکنش‌ها و رفتارهای مشابه خود را نشان دهند.
احساساتمان را بیان کنیم
وی تصریح کرد: در این مواقع، از مردم می خواهیم که احساساتشان را طبیعی بدانند و آنها را بیان کنند، پنهان کردن این احساسات می‌تواند مشکلات بیشتری را برای فرد و خانواده‌اش ایجاد کند به همین دلیل، مهم است که افراد این احساسات را بروز داده و از انکار یا سرکوب آنها پرهیز کنند.
این روانپزشک با تأکید بر اینکه یکی از راه‌های مؤثر در این ایام، کمک گرفتن از دیگران است، ادامه داد: در چنین شرایطی، گفت‌وگو میان اعضای خانواده و ایجاد ارتباطی گرم و صمیمانه با خواهر، برادر، اقوام، دوستان و نزدیکان بسیار مفید خواهد بود، زمانی که احساسات خود را با یکدیگر در میان می‌گذاریم، اضطراب کاهش می‌یابد و احساس آرامش بیشتری تجربه خواهیم کرد.
حواسمان به اخبار نادرست باشد
شکیبا تأکید کرد: در زمان وقوع بحران، موجی از اخبار نادرست و شایعات در فضای مجازی منتشر می‌شود که مردم نباید به رسانه‌های نامعتبر مراجعه کنند و تنها از منابع رسمی و معتبر اطلاعات دریافت کنند، همچنین توصیه می‌شود پیگیری اخبار را به زمان مشخصی در روز محدود کنند و از پیگیری مداوم و بی‌وقفه اخبار، به‌ویژه اخبار مرتبط با جنگ، در طول شبانه‌روز خودداری کنند چراکه این رفتار می‌تواند به افزایش اضطراب و استرس منجر شود.
از صحبت کردن زیاد درباره جنگ با کودکان خودداری شود
وی با تأکید بر اهمیت موضوع مراقبت از کودکان به‌عنوان یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه در دوران بحران، تصریح کرد: کودکان به دلیل حساسیت بالا و احساسات قوی که دارند، نیازمند توجه ویژه‌ای هستند بنابراین، اولین قدم این است که خودمان را آرام و سپس تاب‌آوری‌مان را تقویت کنیم تا بتوانیم با آرامش بیشتر فرزندانمان را نیز آرام کنیم.
به گفته این روانپزشک، والدین باید از صحبت کردن زیاد با بچه‌ها درباره مسائل مربوط به جنگ خودداری کنند به جای آن، بهتر است در مورد موضوعات روزمره و عادی صحبت کنند و همچنان رفتارهای روزانه خود را به روال طبیعی ادامه دهند، بدون شک اگر این‌گونه عمل کنیم، فرزندانمان نیز از نگرانی‌های ناشی از بحران به دور خواهند ماند.
مصرف خودسرانه دارو برای حفظ آرامش ممنوع
شکیبا اضافه کرد: همچنین در شرایط بحرانی، علاوه بر مراقبت از سالمندان و بیماران مختلف، تأکید ویژه‌ای بر مراقبت از افراد با مشکلات و اختلالات روانی داریم، باید مراقب باشیم که این گروه‌ها آسیب نبینند و در برنامه‌های روزانه‌مان از آنها غافل نشویم.
وی ادامه داد: در سطح شهر، روانپزشکان و روانشناسان بسیاری وجود دارند که مشاوره‌ها و درمان‌های تخصصی را ارائه می‌دهند، از افرادی که به هر دلیلی با مشکلات یا اختلالات روانی مواجه هستند، درخواست می‌کنیم که برای دریافت مشاوره‌های تخصصی و اقدامات درمانی لازم اقدام کنند و از مصرف خودسرانه داروها به منظور حفظ آرامش خودداری کنند.
شکیبا تصریح کرد: در زمان بحران، خواب ما مختل می‌شود و در چنین شرایطی احساس انزوا و بی‌حوصلگی می‌کنیم، اولین کاری که باید در این مواقع انجام دهیم، تنظیم خواب است و باید به اندازه کافی استراحت کنیم، در کنار آن به تغذیه سالم و استراحت کافی نیز باید توجه کنیم، بدون شک، اگر بدنمان سالم باشد، می‌توانیم ذهن خود را نیز آرام کنیم.
به گفته وی، در این شرایط، اگر فعالیت‌هایی مانند قدم زدن، نفس کشیدن عمیق، گوش دادن به موسیقی و صحبت با دوستان را در برنامه روزانه خود بگنجانیم، می‌توانیم از اضطراب و استرس دور شویم، حتی اگر هم استرسی وجود داشته باشد، این استرس در سطح پایین‌تری خواهد بود.
منبع: ایرنا
ثبت دیدگاه