مهم‌ترین گردهمایی سالانه دیپلماتیک جهان در حالی از ۲۳ سپتامبر (اول مهر) آغاز و تا ۲۹ سپتامبر (۷مهر) ادامه خواهد داشت که بحران‌های بزرگ جهانی مانند جنگ در غزه و اوکراین همچنان ادامه دارد و شورای امنیت سازمان ملل نه تنها در توقف این درگیری‌ها عملاً ناتوان بوده بلکه به دلیل سیطره برخی قدرت های جهانی خود عامل ایجاد بحران شده است.
جهان با دو بحران بزرگ و پیچیده دست به گریبان است؛ از یک طرف جنگ غزه که بحران انسانی بی‌سابقه‌ای را رقم زده و رژیم اسرائیل نه تنها با حمایت آمریکا این جنگ را متوقف نکرده بلکه جنگ طلبی خود را در منطقه از ایران تا قطر گسترش داده است؛ از سوی دیگر تداوم جنگ در اوکراین که امنیت اروپا و تعادل قدرت جهانی را به چالش کشیده است.
در این میان، ناکارآمدی شورای امنیت به عنوان اصلی‌ترین نهاد تصمیم‌گیری سازمان ملل، بار دیگر به موضوعی داغ تبدیل شده است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، با صراحت از ضرورت اصلاحات اساسی در ساختار شورای امنیت سخن گفته است.
از سوی دیگر، در حوزه خاورمیانه و به خصوص مساله فلسطین، ابتکار مشترک فرانسه و عربستان سعودی برای احیای «راه‌حل دو دولتی» اگرچه بارقه های امید را ایجاد کرده اما درباره نیت کشورهای اروپایی، سوالاتی را مطرح کرده است که آیا از سر صداقت در پی تشکیل کشور فلسطین هستند یا با توجه به روابط گسترده با رژیم اسرائیل در حال یک بازی سیاسی حساب شده هستند؟
جنگ غزه؛ فاجعه انسانی بی پایان
غزه از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ در پی حملات رژیم اسرائیل که با چراغ سبز و همراهی آمریکا صورت گرفته، شاهد یکی از بحرانی‌ترین شرایط انسانی در جهان است. جنگ‌های مکرر، محاصره طولانی‌مدت، و درگیری‌های مسلحانه جان هزاران غیرنظامی را گرفته و میلیون‌ها نفر را آواره کرده است.
گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی از جمله یونیسف، صلیب سرخ و برنامه جهانی غذا نشان می‌دهد که بحران انسانی در غزه رو به تشدید است و سیستم‌های بهداشتی، آموزشی و تأمین مواد غذایی با چالش‌های شدید مواجه شده‌اند.
قطعنامه‌های متعددی در شورای امنیت و مجمع عمومی برای پایان دادن به درگیری‌ها مطرح شده‌اند، اما به دلیل بهره‌گیری از حق وتو و حمایت قاطع آمریکا از رژیم اسرائیل تاکنون ۶ قطعنامه اجرای آتش بس در غزه وتو شده و اقدام مؤثری صورت نگرفته است.
جنگ اوکراین؛ بحران اروپا و فراتر از آن
تهاجم نظامی روسیه به اوکراین که از سال ۲۰۲۲ آغاز شد، نه تنها یک بحران منطقه‌ای بلکه موضوعی با پیامدهای جهانی است. این جنگ، معادلات امنیتی، اقتصادی و سیاسی را به شدت تحت تأثیر قرار داده و موجب بروز بزرگ‌ترین بحران پناهجویی در اروپا پس از جنگ جهانی دوم شده است.
شورای امنیت به دلیل استفاده مکرر از حق وتو در مواجهه با این بحران نیز ناتوان بوده و عملاً قادر به اتخاذ تصمیمی موثر برای پایان دادن به خشونت‌ها نیست.
دومین کنفرانس دو دولتی فلسطین به ابتکار فرانسه و عربستان
یکی از مهم‌ترین تحولات منطقه‌ای در آستانه هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در سطح سران، برگزاری کنفرانس «راه‌حل دو دولتی » و تشکیل کشور مستقل فلسطین است که امروز دوشنبه ۳۱ شهریور به وقت محلی در نیویورک برگزار می شود.
این ابتکار به طور مشترک توسط امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، رهبری می‌شود.
کنفرانس نخست راه حل دو دولتی ۶ تا ۸ مرداد در نیویورک برگزار شد و در بیانیه ای علاوه بر توافق برای انجام اقدامات جمعی برای پایان جنگ رژیم اسرائیل علیه غزه، از راه کار موسوم به دو دولتی و تشکیل کشور فلسطین حمایت کرد.
اعلامیه نیویورک ۲۱ شهریور ۱۴۰۴ با حمایت ۱۴۲ کشور عضو سازمان ملل متحد، ۱۰ رای مخالف و ۱۲ رای ممتنع و با رهبری فرانسه و عربستان سعودی درباره ضرورت شناسایی کشور مستقل فلسطین، به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید.
مکرون اعلام کرد که تایید «اعلامیه نیویورک درباره راه‌حل دو دولتی» توسط ۱۴۲ کشور، «نقطه عطفی در ترسیم مسیر صلح و امنیت پایدار در خاورمیانه» است.
او این ابتکار را فرصتی برای بسیج جامعه جهانی به منظور تحقق صلح توصیف کرد و آن را به «دو ملت، دو کشور، صلح و امنیت برای همه» خلاصه نمود.
بر اساس اعلام رسانه ها، شاهزاده محمد بن سلمان اعلام کرده که به صورت مجازی یا از طریق پیام ضبط‌شده در کنفرانس سران درباره مساله فلسطین سخنرانی خواهد کرد. این حرکت نمادی از رویکرد جدید عربستان برای ایفای نقش فعال‌تر در فرآیند صلح منطقه‌ای به شمار می‌رود.
دو نشست شورای امنیت درباره غزه و اوکراین در سایه ناکامی جهان در توقف جنگ‌ها
در نخستین روز از هفته سطح عالی مجمع عمومی، شورای امنیت سازمان ملل نیز دو نشست فوق‌العاده در سطح عالی درباره وضعیت غزه و اوکراین برگزار خواهد کرد. نشست مربوط به غزه، که به درخواست کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی ترتیب یافته، از ساعت یک تا چهار بعدازظهر به وقت نیویورک برگزار می‌شود. سپس از ساعت چهار تا هفت بعدازظهر، نشست شورای امنیت با موضوع حفظ صلح و امنیت در اوکراین به درخواست چند کشور اروپایی و انگلیس برگزار خواهد شد. انتظار می‌رود هر دو نشست با حضور نمایندگان عالی‌رتبه کشورهای عضو همراه باشد.
این دو نشست شورای امنیت نماد وضعیت بغرنج و پیچیده نظام بین‌الملل است که بار دیگر ناکارآمدی این نهاد برای مهار بحران‌های جدی را به نمایش گذاشته است.
اگرچه شورای امنیت به عنوان نهادی کلیدی برای حفظ صلح و امنیت جهانی طراحی شده، اما از زمان آغاز این جنگ‌ها نه تنها موفق به پایان دادن به درگیری‌ها نشده، بلکه حق وتوی اعضای دائم و اختلافات سیاسی میان کشورهای قدرتمند، این سازمان را به یک «شاهد بی‌قدرت» تبدیل کرده است.
شورای امنیت؛ بحران مشروعیت و کارایی
دبیرکل سازمان ملل، در نخستین روزهای نشست بار دیگر بر ضرورت اصلاح شورای امنیت تأکید کرد و گفت: «اصلاح ساختار شورای امنیت کاملاً منطقی است. ترکیب و شکل شورای امنیت با دنیای امروز مطابقت ندارد. این ترکیب با دنیای سال ۱۹۴۵ مطابقت دارد. این امر نه تنها مشکل مشروعیت، بلکه مشکل کارایی را نیز ایجاد می‌کند.»
گوترش همچنین اشاره کرد که برخی اعضای دائم از جمله فرانسه و انگلیس پیشنهادهایی برای محدود کردن حق وتو در موارد نقض گسترده حقوق بشر ارائه داده‌اند که او با آنها موافق است. اما تاکید کرد که اصلاح واقعی باید توسط کشورهای عضو سازمان ملل انجام شود.
گوترش اضافه کرد: این موضوع زمانی که من دبیرکل شدم، تابو بود اما اکنون محور بحث‌های مجمع عمومی است. برخی اعضا، حتی اعضای دائم، معتقدند که آفریقا باید حق داشتن یک عضو دائم را داشته باشد. این نشانه‌ای از حرکت به سوی اصلاح است.
این سخنان وی که به عنوان دبیرکلی پیشگام در موضوع اصلاحات شناخته می‌شود، نشان می‌دهد که فشار برای تغییرات جدی در ساختار قدرت سازمان ملل بالا گرفته است، اما هنوز موانع بزرگی پیش رو است.
وعده‌ها و چالش‌های واقعی مجمع عمومی در نقطه عطف جهانی
آنالنا بائربوک، رئیس هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، در مراسم تحلیف خود، تصویری دقیق و صادقانه از وضعیت شکننده جهان امروز ارائه داد. او با اشاره به بحران‌های متعدد از جنگ‌های مستمر گرفته تا تغییرات اقلیمی و فقر گسترده، تأکید کرد که این مجمع فراتر از یک نشست سالانه صرف، نقطه عطفی برای بازتعریف و تقویت سازمان ملل است.
اظهارات بائربوک بازتاب عمیق ناامیدی از ناکارآمدی نهادهای بین‌المللی در مواجهه با چالش‌های اساسی است؛ چالش‌هایی که بارها از سوی سازمان ملل مورد تأکید قرار گرفته اما گاه نتایج ملموس و موثر کمی به همراه داشته‌اند.
او با تأکید بر ضرورت «اقدامات ملموس» و «کاهش تشریفات بی‌مورد»، به صراحت بر ضعف‌های فعلی سازمان اشاره می‌کند که باعث شده بسیاری از اعضا نسبت به کارایی مجمع عمومی و سازمان ملل تردید کنند.
در همین حال، بائربوک به درستی بر اهمیت اصلاح ساختارها، از جمله انتخاب دبیرکل آینده و ایجاد تحول واقعی در نهاد، تأکید دارد؛ موضوعی که در سال‌های اخیر یکی از نقاط چالش‌برانگیز سازمان بوده است.
او همچنین نابرابری جنسیتی را به عنوان مانعی اساسی بر سر راه تحقق عدالت جهانی برجسته می‌کند، مسأله‌ای که سال‌هاست مورد توجه بوده اما همچنان راه‌حل عملیاتی برای آن یافت نشده است.
با این وجود، این اظهارات باید در چارچوب محدودیت‌های ساختاری و سیاسی سازمان ملل ارزیابی شود؛ جایی که منافع بازیگران بزرگ و تضادهای ژئوپلیتیکی عملاً بسیاری از اصلاحات و اقدامات قاطع را به تعویق می‌اندازد.
در این میان، وعده‌های بائربوک، گرچه امیدبخش، اما نیازمند پشتیبانی جدی و تعهد عملی کشورهای عضو است تا از سطح شعار فراتر رفته و به واقعیت تبدیل شوند.
در مجموع، سخنان رئیس جدید مجمع عمومی، هم یادآور ضرورت تحول بنیادین است و هم تلنگری به جهانیان که سازمان ملل اگر می‌خواهد باقی بماند و موثر باشد، باید فراتر از مراسم و سخنرانی‌های پرشور، به اقداماتی واقعی و قابل سنجش متعهد شود.
چشم‌اندازها و چالش‌ها
مجمع عمومی سازمان ملل، علی‌رغم تمام محدودیت‌ها، همچنان به عنوان یک عرصه دیپلماتیک مهم برای گفت‌وگو و هم‌اندیشی میان دولت‌ها و کشورها باقی مانده است.
با آغاز هشتادمین مجمع عمومی، جهان بار دیگر در معرض آزمونی سخت قرار دارد. این نشست می‌تواند فرصتی طلایی برای بازاندیشی در روندهای جهانی باشد. اما اگر اراده سیاسی در عمل وجود نداشته باشد، جهان ناگزیر است شاهد تکرار همان سناریوهای تلخ و افزایش بحران‌های انسانی و امنیتی باشد.
اما سوال اصلی این است که آیا نشست امسال می‌تواند به نقطه عطفی واقعی برای پایان دادن به جنگ‌ها و بحران‌های منطقه‌ای و جهانی تبدیل شود یا صرفاً به بازتولید همان ناکامی‌ها و شعارهای کلیشه‌ای بینجامد؟
در نهایت، سازمان ملل متحد و اعضای آن باید انتخاب کنند: ادامه سیاست‌های ناکارآمد یا پذیرش اصلاحات اساسی و تلاش‌های واقعی برای پایان دادن به جنگ و برقراری صلح پایدار در جهان.
منبع/ ایرنا
ثبت دیدگاه