این موضوع که این روزها گفته می‌شود جنگ اوکراین یک رویداد غربی است، تبدیل به یک تلقی معمول و عادی شده است. طبق این استدلال، حمله روسیه به اوکراین، غرب را برانگیخته و الهام‌بخش اقدامات هماهنگ این بلوک در دفاع از یک کشور دموکراتیک شده است؛ اما همین رویداد در دیگر نقاط جهان طنین‌انداز نشده و به عبارت بهتر تاثیرات چندانی به جای نگذاشته است. این یعنی کشورهای جنوب جهان یا کلاُ نسبت به وضعیت اسفناک اوکراین بی‌تفاوت‌اند، یا این که آزردگی‌شان صرفاً به خاطر ناراحتی‌هایی است که جنگ برای اقتصادشان به وجود آورده است. در واقع با این که ناظران جنوب جهان ممکن است با زیرکی تمام تقصیر خود را به نادیده گرفتن درگیری‌ها تقلیل دهند، اما منتقدان غربی آن‌ها گوشه‌نشینی و انزوا و بی‌طرفی دموکراسی‌هایی مثل برزیل، هند و آفریقای جنوبی را به منزله چشم بستن بر اقدامات روسیه یا رد هنجارها و ارزش‌های لیبرال می‌دانند.
با این حال آن کشورهای حاشیه‌نشین، صرفاً منتظرانی منفعل نیستند، بلکه بسیاری‌شان فعالانه به دنبال این هستند که این جنگ را پایان دهند. در ماه‌های اخیر کشورهای زیادی در جنوب جهان- از قبیل برزیل، اندونزی و البته شماری از کشورهای آفریقایی- مجموعه‌ای از طرح‌های ابتکاری و پیشنهادات خود برای رسیدن به صلح در اوکراین را ارائه کرده‌اند. پیشنهادها و ابتکاراتی که از سوی ناظران غربی یا بی‌درنگ و بلافاصله رد شده و یا این که به آن‌ها توجه چندانی نشده است. در این میان مقامات روسیه و اوکراین نیز بسیاری از جنبه‌های این طرح‌ها را یک جانبه و به نفع طرف مقابل عنوان کرده و به این دلیل آن‌ها را کنار گذاشته و رد کرده‌اند.
مطمئناً، برای این‌که مسکو یا کی‌یف تصمیم به آغاز مذاکرات یا ورود معنادار به روند مذاکرات پایان مخاصمه بگیرند، شرایط میدان نبرد نیاز دارد به طور قاطع و سرنوشت‌سازی تغییر کند. روسیه و اوکراین هنوز به آن بن‌بست آسیب‌رسان متقابلی نرسیده‌اند که آن‌ها را مجبور کند پای میز مذاکره حضور یابند. در واقع بر اساس گفتگوهایی که از زمان آغاز جنگ با روسیه و اوکراین داشته‌ام، کاملاً واضح و مشخص است که هیچ‌کدام از طرفین به دنبال آتش‌بس یا پایان دیپلماتیک جنگ نیستند. به نظر می‌رسد که روسیه تمایل دارد جنگ طولانی‌تر شود- و عقیده دارد که در طولانی‌مدت دست برتر را خواهد داشت. در حقیقت کرملین با این که ممکن است با آتش‌بس مخالف نباشد، اما به هیچ عنوان از قلمروهای متصرفه خود دست نخواهد کشید. این برای اوکراین نیز انگیزه لازم برای شروع مذاکرات را ایجاد نخواهد کرد. دولت در کی‌یف که بر حمایت گسترده مردمی از سربازان دلگرم است، عقیده دارد که این حرکت به نفع او خواهد بود، با این حال این را کی‌یف به خوبی می‌داند که بدون پیروزی‌های بزرگ‌تر در میدان نبرد، اوکراین هیچ‌گاه قادر نخواهد بود از موضع قدرت مذاکره کند.
اما دیپلماسی تنها به معنای پایان یا ارائه راه حل نهایی نیست- و می‌تواند باعث محدود کردن و کم‌رنگ کردن ویرانی‌های جنگ و اثرات مخرب آن نیز بر اقتصاد جهانی شود. در این میان کشورهای جنوب جهانی که در جنگ اوکراین جانب یکی از طرفین را به روشنی و وضوح نگرفته‌اند، در قیاس با کشورهای غربی یا چین موقعیت بهتری دارند و از این موقعیت برخوردارند به‌عنوان داوری بی‌طرف در زمینه ایجاد یک فرآیند دیپلماتیک برای مهار افراط و پی ریزی پایه‌های آتش‌بس یا توافقنامه صلح تلاش داشته باشند.
هند، به عنوان یک قدرت بزرگ که از زمان شروع جنگ با هر دو کشور روسیه و اوکراین رابطه داشته، نقش مهمی در این زمینه دارد. امتناع و خودداری دهلی‌نو از محکوم کردن آشکار تهاجم روسیهند اجازه داده روابط تاریخی خود با مسکو را حفظ کرده باشد. این کشور از اواخر سال گذشته با اوکراین نیز روابط گرمی داشته است. هنگامی که نارندرا مودی نخست‌وزیر هند در اواخر ماه مه در جریان اجلاس جی۷ با ولودیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین دیدار کرد، به او اطمینان خاطر داد که هند «هر کاری بتواند برای کمک به پایان جنگ انجام خواهد داد».
هند می‌تواند با ایفای نقش میانجی بین روسیه و اوکراین، انجام گفتگوهای مورد نیاز بین طرفین درگیری را تسهیل کند، و در عین حال تأثیرات انسانی یا تلفات درگیری را تعدیل و به کاهش آسیب‌های اقتصادی جنگ بر کشورهای جنوب جهانی کمک کند. هند در این میان با این که نباید آن‌چه را که می‌تواند به انجام برساند، دست بالا ارزیابی کند، اما با این حال نباید از این که خود را به عنوان داور این جنگی که بسیار دور از سرزمینش در حال وقوع است، جلوه دهد، ترس داشته باشد.
دیدار مودی و زلنسکی نشان‌دهنده تغییراتی قابل توجه در رویکرد هند در قبال اوکراین بود. طی چند ماه گذشته، دهلی نو اقداماتی انجام داده که نشان می‌دهد این کشور سرانجام رویکرد جدید خود در مورد اوکراین را به طور جدی آغاز کرده- که در این زمینه می‌توان به مکالمات بین آندری یرماک رئیس دفتر زلنسکی و آجیت دوال مشاور امنیت ملی مودی در مورد روابط دوجانبه هند و اوکراین و طرح صلح ده ماده‌ای برای پایان دادن به جنگ اشاره کرد. پیش از این حفظ روابط مستحکم هند با روسیه پس از تهاجم روسیه به اوکراین- از جمله در زمینه خرید گسترده انرژی- توجه جهانی را به خود جلب کرده و بی‌صبری غرب را برانگیخته بود. حالا ولی هند راه دیگری را در پیش گرفته است. این تغییر ظریف محصول عوامل متعددی از جمله تمایل مودی برای معرفی خود به عنوان یک دولتمرد یا سیاستمدار جهانی در آستانه انتخابات عمومی سال 2024 هندوستان، نگرانی فزاینده هند در مورد جاه‌طلبی‌های چین، نیاز هند به توجه به حساسیت‌های غرب و ضرورت ایجاد تعادل و توازن بین رقبای اصلی هند به عنوان یکی از رویکردهای محوری سنت استراتژیک هند است.
این که یک قدرت غیر غربی چنین علاقه‌ای به درگیری اوکراین و ضرورت ایفای نقش در آن داشته باشد، اتفاقی شگفت‌انگیز نیست. تاکنون کارامدترین و معنی‌دارترین توافق‌هایی که بین روسیه و اوکراین در طول جنگ منعقد شده، قراردادهای- به تازگی لغو شده- حمل و نقل غلات و محصولات کشاورزی اوکراین از طریق دریای سیاه بوده که با میانجیگری ترکیه انجام گرفته است. ابتکاراتی که توسط کشورهای غربی به عنوان متحدان و حامیان اوکراین یا توسط چین به عنوان حامی اصلی روسیه ارائه شده‌اند، ناگزیر با سوء ظن یکی از طرفین مواجه شده‌اند. هند اما دقیقاً به این دلیل که روسیه را محکوم نکرده و به روابط خود با مسکو ادامه داده است، فرصت منحصر به فردی برای دخالت در این درگیری دارد. مودی کمی بیش از یک هفته پس از دیدار با زلنسکی، در تماس با پوتین تلاش کرد او را به پایان دادن به جنگ و «آغاز گفتگو و دیپلماسی» ترغیب کند. در آخرین اجلاس سران گروه 20 در اندونزی نیز هند به اعضای این گروه از جمله روسیه و ایالات متحده کمک کرد تا بر سر زبان و لحن بیانیه رسمی این اجلاس به توافق برسند. در واقع همان‌طور که وزیر امور خارجه هند گفته؛ «هند اگر در مراحل اولیه جنگ، آن‌چه را که غرب می‌خواست انجام می‌داد، قطعاً امروز نمی‌توانست به نحو ارزشمندی میانجیگری کند و به کاهش تنش‌های بین طرفین کمک کند».
اما حالا در نشست بعدی جی۲۰ که هند در ماه سپتامبر میزبان آن خواهد بود؛ این کشور این فرصت را دارد- و می‌تواند- با پیشنهاد و هدایت روابط دیپلماتیک روسیه، اوکراین و متحدان این دو کشور، بر ظرفیت رهبری خود تأکید بیشتری داشته باشد. البته فعلاً در این مرحله پیشنهادهای بزرگ برای پایان دادن به جنگ- که توسط شماری از کشورها از جمله برزیل، چین و اندونزی ارائه شده است- بعید است چندان جدی گرفته شوند. با این حال هند می‌تواند دشمنان را برای دستیابی به توافق‌ها و تفاهم‌هایی پای میز مذاکره بکشاند.
منبع: شفقنا به نقل از فارن افرز
ثبت دیدگاه